Foto: Pixabay

Column: Automatisering: goed of slecht?

Hessel Kuiken do 21 november 2024, 11.40 column

LEEUWARDEN - Er is in onze maatschappij een trend waar relatief weinig aandacht voor is in de media: automatisering. In de supermarkt staan tegenwoordig zelfscankassa's, in de McDonald's bestel je op een scherm in plaats van bij een kassa, recent in het nieuws was dat er wellicht zelfrijdende bussen komen en als de hype geloofd mag worden gaat AI ook bepaalde banen overnemen. Is dit een probleem of is dit juist een goede ontwikkeling?

Even een kijkje terug in de geschiedenis. Het fenomeen van machines die het werk van mensen overnemen is niet nieuw. Dit is namelijk wat er op grote schaal gebeurde tijdens de industriële revolutie. Mede doordat machines veel werk van mensen over hebben genomen is de kwaliteit van ons leven enorm verbeterd. Waarom wordt dit dan toch door mensen soms ervaren als een slechte ontwikkeling?

Het probleem zit hem in ons economische systeem. In theorie zijn deze ontwikkelingen namelijk geweldig. Neem de zelfrijdende bussen even als voorbeeld. Volgens mobiliteit.nl waren begin dit jaar bijna 6000 vacatures voor buschauffeur open1 en lijden buschauffeurs vaak onder hoge werkdruk. Dan zou een bus die kan rijden zonder chauffeur de kosten van het OV kunnen verlagen, de werkdruk voor buschauffeurs kunnen verlichten en lijnen zouden toch kunnen rijden als er een tekort is aan chauffeurs. Er is alleen één probleem. Als er veel zelfrijdende bussen komen dan dreigen er ontslagen voor buschauffeurs.

Machines die het werk van mensen overnemen is mooi, maar in ons economisch systeem zijn mensen afhankelijk van dat werk voor hun inkomsten (en daarmee hun huisvesting, eten en veel meer levensbehoeftes). Hiernaast kosten de machines die het werk overnemen vaak een redelijke investering. De mensen die het geld voor deze investering beschikbaar stellen doen dit vaak niet om de werkdruk te verlagen maar om het geld terug te verdienen.

Om even terug te komen op het voorbeeld van de zelfrijdende bus: de zelfrijdende bussen zouden gekocht worden door een bedrijf dat zoveel mogelijk dividend wil uitbetalen aan de aandeelhouders. Aan het begin zullen de aangeschafte bussen er voor kunnen zorgen dat er extra lijnen kunnen rijden die eerder niet konden rijden door gebrek aan chauffeurs. Maar spoedig zullen er meer en meer zelfrijdende bussen komen, waardoor er steeds minder chauffeurs nodig zullen zijn. In een ander economisch systeem zou dit leiden tot minder werkdruk voor de chauffeurs, maar aangezien er zo veel mogelijk dividend geleverd moet worden zullen er buschauffeurs ontslagen gaan worden.

In het kort. Automatisering kan een geweldig iets zijn, maar door hoe onze economie is ingericht komt er veel pijn bij kijken. Een machine die het werk van iemand overneemt zou de werkdruk voor de werknemers kunnen verlagen in plaats van leiden tot ontslagen, maar dan moeten de mensen wel belangrijker zijn dan de winsten. Als iemands werk overbodig wordt gemaakt door techniek dan zouden we die persoon op kunnen vangen en helpen om een andere baan te vinden. In ons huidige systeem wordt werkeloosheid echter gezien als een persoonlijk falen in plaats van iets waar we als maatschappij iets aan zouden moeten doen.

Als we in onze maatschappij de mensen waarvan hun werk is overgenomen door een machine (werk dat zij wellicht wel heel leuk vonden of trots op waren) wat beter zouden behandelen, of deze nieuwe technieken zouden gebruiken om werkdruk te verlagen in plaats van de loonkosten van een bedrijf te verlagen zodat er meer dividend uitgekeerd kan worden, dan denk ik dat deze nieuwe technieken veel positiever ontvangen kunnen worden in onze maatschappij. De mate waarin een maatschappij nieuwe technieken omarmt is cruciaal voor de vooruitgang van een maatschappij.

Hessel Kuiken
commissielid SP Statenfractie Fryslân